A2A - Y straeon rhieni
30.04.2025
Mae rhieni plentyn niwroamrywiol yn ei arddegau, a oedd yn hunan-niweidio ac yn bygwth diweddu ei fywyd, wedi cymeradwyo canolfan newydd arloesol ar gyfer pobl ifanc mewn argyfwng.
Fe wnaethant amlinellu’r gwaith gwych a wneir gan aelodau tîm Gwasanaeth Iechyd Meddwl Plant a Phobl Ifanc (CAMHS) BIPBC, ond hefyd y rhwystredigaeth o fethu â chael mynediad at y gweithwyr proffesiynol hynny ar yr adegau yr oedd eu hangen arnynt.
Agorodd y cyfleuster Dewis Arall yn lle Derbyn (A2A) ar dir Ysbyty Brenhinol Alexandra, Y Rhyl, yn swyddogol ar Ddydd Sant Ffolant eleni. Fodd bynnag, mae wedi bod yn weithredol ers cyn y Nadolig, a hyd yma, mae mwy na 220 o apwyntiadau wedi cael eu cynnal, gan helpu mwy na 90 o blant, teuluoedd a gofalwyr.
Wedi’i ariannu gan Lywodraeth Cymru, mae’r treial yn ceisio lleihau nifer y bobl ifanc mewn argyfwng sy'n mynd i Adrannau Achosion Brys ysbytai, sy'n cael eu cydnabod fel lleoedd amhriodol o dan yr amgylchiadau hynny. Y gobaith hefyd yw y bydd yn lleihau’r angen am orchmynion Adran 136, gan gynnig ymyriadau cynharach a mwy priodol.
Roedd y rhieni, y mae eu henwau wedi’u newid i ddiogelu hunaniaeth eu mab, yn bresennol yn agoriad swyddogol A2A gan groesawu’r cyfleuster.
Darllenwch fwy: Gwasanaeth Iechyd Meddwl Plant a Phobl Ifanc (CAMHS) - Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr
Sylwodd Mr a Mrs Jones (nid dyma eu henwau iawn) ar broblemau gyda’u mab pan roedd tua 13 oed a chawsant drafferth i ddod o hyd i'r cymorth iawn iddo ar ôl problemau ymddygiad amrywiol yn yr ysgol ac anawsterau cynnal perthynas â'i gyfoedion.
Fe wnaeth Mr Jones ganmol gwaith clinigwyr CAMHS yn gyffredinol, ond tynnodd sylw at yr anawsterau o gael apwyntiad i’w fab. Mae hon yn gân gyfarwydd gan rieni a gofalwyr pobl ifanc sy’n niwroamrywiol, gan fod capasiti clinigol yn aml yn cael ei lyncu gan alw.
Dywedodd Mr Jones: “Unwaith yr oedd gyda chlinigydd neu unigolyn sy’n ymdrin â phobl ifanc, roeddent yn gallu uniaethu a gweithio gydag ef wedyn, ond cyrraedd y bobl hynny yw’r peth anodd. Y broblem yw cael i mewn i’r gwasanaeth, ac os mai’r dewis arall yw’r Adran Achosion Brys, mae’r syniad o gael canolfan A2A yn wych.”
Gellir cael mynediad at A2A trwy un pwynt mynediad CAMHS neu drwy gyfeiriad gan gydweithwyr argyfwng sy’n gweithio yn Adran Achosion Brys Ysbyty Glan Clwyd. Gall pobl ifanc hefyd eu cyfeirio gan ward pediatrig yr ysbyty os nad oes angen unrhyw driniaeth feddygol, i leihau unrhyw amser aros. Yn flaenorol, derbyniad i Ward y Plant oedd yr unig ddewis i lawer, tra eu bod yn aros am asesiad gan weithiwr proffesiynol.
Esboniodd Mr Jones sut y gwnaeth eu mab feithrin perthynas â chlinigydd yn y pen draw, ar ôl cael pasbort a oedd yn awgrymu bod ganddo anhwylder sbectrwm awtistig (ASD). Fodd bynnag, cafodd eu hoptimistiaeth gynnar ei chwalu pan adawodd y clinigydd a chafodd eu mab ei ryddhau o'r gwasanaeth. Cawsant eu cyfeirio at ganolfan a oedd yn rhoi cymorth ond ni helpodd hynny.
Dywedodd Mr Jones: “Roedd y dyn yno wedi bod yn gwneud y swydd ers amser maith, ac roedd yn dda iawn. Ond, credaf ei fod wedi cael effaith ar ein mab oherwydd teimlodd na fyddai’n deall oherwydd ei fod yn rhy hen. Ysgwydodd ei ffydd mewn awdurdod a chafodd effaith enfawr yn yr ysgol.”
Parhaodd Mrs Jones: “Roedd yn anodd. I ddechrau, roeddem yn parhau i reoli pethau’n weddol, rhwng y tri ohonom a’r ysgol. Ond roedd yn hunan-niweidio. Tra’r oeddem yn y ganolfan newydd, nid oedd unrhyw ryngweithio gwirioneddol gyda’r ysgol.
“Roedd ein mab wir yn ei chael hi'n anodd gyda'r diffyg strategaeth ymadael a'r newid o gael clinigydd y gellir ymddiried ynddo, i gael dim byd ond llythyr rhyddhau.
“Gwnaeth ymgysylltu yn anodd iawn - ei ddiffyg ymddiriedaeth, y teimlad ei fod wedi ei wrthod, ei deimladau o gael ei siomi gan oedolion, ei anallu i greu unrhyw newidiadau ac ati. Mae angen i bobl ifanc sydd â phroblemau iechyd meddwl a heriau niwroamrywiol gael eu cynnwys ym mhob cam. Mae mor bwysig eu bod yn teimlo’n rhan o’r broses.”
Roeddent wedi tynnu eu mab o’i ysgol leol a chafodd ei anfon at ysgol mewn sir arall. Rhoddwyd eiriolwr iddo, yr oedd ei rieni yn ei chael hi’n anodd delio ag ef. Roedd safbwyntiau gwahanol Mr a Mrs Jones yn cael eu gweld fel “rheolaeth” gan eu mab.
Ildiodd y rhieni i gyngor seiciatryddion. Fodd bynnag, roedd yn ymddangos bod eu mab yn parhau i ddirywio, gan arwain at un penwythnos pan adawodd nodyn hir iddynt ar ôl bygwth lladd ei hun.
Darllenwch fwy: Clust i wrando, arweiniad a chymorth emosiynol: 30 mlynedd o'r Llinell Gymorth CALL - Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr
Dywedodd Mr Jones: “Ffoniais CAMHS, ond nid oedd unrhyw un ar gael. Roeddwn ar y ffôn gyda’r Samariaid am tua dwy awr. Nid oeddwn yn gwybod beth i’w wneud. Nid oeddwn yn gwybod ble’r oedd ef.”
Ar achlysur arall, gwelodd Mr Jones ei fab yn reidio beic yn hwyr yn y nos ar ôl diflannu unwaith eto, ond reidiodd yn syth heibio iddo gan wrthod siarad. Dyna pryd y gwnaethant gysylltu â'r heddlu. Diolch byth, fe wnaethant ddod o hyd iddo a gyrrodd y teulu adref gyda’i gilydd.
Parhaodd Mrs Jones: “Roedd yn deimlad o ymladd neu ffoi. Roedd bob amser ar y dibyn. Os nad oedd yn ymladd gyda ni, roedd yn ffoi.”
Roedd Mr a Mrs Jones yn teimlo y byddai cael rhywbeth fel A2A i gyfeirio ato wedi bod o gymorth iddynt oll, yn enwedig eu mab.
Dywedodd Mrs Jones: “Rwy’n credu y byddai’r adeilad A2A wedi rhoi tawelwch meddwl iddo. Mae’r amgylchedd hwn yn gymaint gwell i bobl ifanc.”
Cofiodd Mr Jones sut y cafodd ei gynghori i fynd â’i fab i’r Adran Achosion Brys, ond dywedodd ei fod yn gwybod nad dyna oedd yr amgylchedd cywir iddo.
Dywedodd Mr Jones: “Ar un achlysur, gofynnwyd i mi a fyddai ein mab yn lladd ei hun. Nid oeddwn yn teimlo’n gymwys i ateb y cwestiwn hwnnw, fi yw ei dad. Yna, dywedwyd wrthyf y gallai fynd i’r Adran Achosion Brys. Roedd y syniad ohono yn mynd yno i gael ei asesu gan seiciatrydd i’w gadw i mewn o bosibl yn ddigon i wneud iddo ffrwydro.
Darllenwch fwy: Gwasanaeth newydd i roi cymorth ychwanegol i bobl sydd ar restrau aros - Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr
“Pe bai’r dewis arall ar y ffôn wedi bod i ddod ag ef yma (i A2A), byddai wedi bod yn wych. Credaf y byddai hynny wedi bod o gymorth mawr iddo oherwydd gallai fod wedi eistedd a siarad â rhywun. Roedd angen rhywun a fyddai’n gallu deall ei safbwynt.
“Yn amlwg, nid oeddem ni, fel ei rieni, yn gallu gwneud hynny. Roeddem yn rhy agos yn emosiynol. Roeddem yn gweiddi am gymorth mewn gwirionedd.”
Yn y pen draw, cawsant ddiagnosis pan roedd eu mab yn 16 oed a chafodd ei roi gyda seicolegydd clinigol. Dechreuodd bethau wella, er iddo roi’r gorau i gymryd ei feddyginiaeth ar bresgripsiwn. Fodd bynnag, mae ei dad yn parhau i deimlo y byddai ymyrraeth, pe bai wedi dod yn gynharach, wedi helpu.
Bellach, mae eu mab yn byw’n annibynnol ac mae’n ‘ymdopi’, yn ôl Mr a Mrs Jones. Mae’r dyfodol yn edrych yn well, ond fe wnaethant ddatgelu ei bod hi wedi bod yn gyfnod anodd i bob un ohonynt.
Dywedodd Cindy Courtney, pennaeth nyrsio ar gyfer gwasanaethau arbenigol argyfwng CAMHS rhanbarthol: “Fel y mae’r stori wir hon yn ei ddangos, mae cael y gwasanaeth cywir i bobl ifanc, ar yr adeg gywir, yn yr amgylchedd cywir, yn hanfodol.
“Rydym wedi ymrwymo i wrando ar bobl ifanc, teuluoedd a gofalwyr a dysgu ganddynt yn barhaus. Dim ond wedyn y gallwn ni wir ddeall sut i drawsnewid gwasanaethau i ddarparu'r gofal a'r tosturi yr ydym ni'n ei wneud mor dda, mewn ffordd sy'n hygyrch ac mewn lle croesawgar, tawel, diogel a chyfforddus.
“Hoffwn ddiolch i Mr a Mrs Jones am rannu eu profiadau ac am fod yn rhan o’n taith A2A. Y weledigaeth yw mai dim ond y dechrau yw A2A Y Rhyl. Rydym yn ymroddedig i ddarparu’r gofodau hyn ar gyfer plant a phobl ifanc ar draws Gogledd Cymru.”
*Ochr yn ochr ag A2A yn Y Rhyl, bu mwy o ddatblygiadau cadarnhaol, gydag ymyriadau cynnar a chysylltiadau cryf ag ysgolion. Mae gwasanaethau argyfwng CAMHS ar draws Gogledd Cymru wedi ymestyn eu horiau, gyda llwybrau clir gan wasanaeth brysbennu iechyd meddwl GIG 111 Cymru Pwyso 2 i hyrwyddo cymorth a chefnogaeth brydlon.
Dilynwch newyddion diweddaraf y Bwrdd Iechyd trwy gofrestru ar gyfer ein rhestr bostio Sign up (es-mail.co.uk)